Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Ukrayna’daki savaşta başarısızlığını şaşkınlıkla izleyen ve bir yandan da iç meseleleriyle uğraşan Çin, artık Rusya’nın izlediği çizginin olumsuz tesirlerini en aza indirmeye ve Batı ile münasebetlerini tamir etmeye çalışıyor.
Rusya 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgale başlamadan yalnızca 20 gün evvel Putin, Çin Devlet Lideri Şi Cinping ile bir ortaya gelmişti.
Bu tarihi buluşmada iki önder “sınırsız dostluk”tan kelam etmişler ve “işbirliğinin dışında kalan hiçbir alan olmayacağını” söylemişlerdi.
İngiltere’nin önde gelen gazetelerinden Financial Times, o görüşmede iki başkanın Ukrayna konusunu da konuştuklarını, kaynaklarının doğruladığını yazıyor.
Gazetenin haberinde birebir kaynaklara dayanılarak, Putin’in bu görüşmede Şi’ye, Rusya akına uğrarsa “her yola başvurabileceklerini” söylediği de kaydediliyor. Lakin enteresan bir halde, Putin’in bu görüşmede Şi’ye, Ukrayna’yı işgale hazırlandığını söylemediğine dikkat çekiliyor.
PEKİN’İN HASSAS DENGELERİ
Çin Devlet Lideri Şi’nin Rusya’nın işgal planlarından haberdar olmadığından emin olamayız ancak Çin’in Mart ayında Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nda Moskova’yı kınayan karara karşı oy kullanmak yerine çekimser kalması bile, Pekin’in baştan itibaren temkinli bir çizgi benimsediğine işaret ediyor.
Savaşın başlarında Çin kamuoyunda bir kesim Rusya’nın attığı adımlara coşkuyla dayanak verdi ve Putin’in “özel askeri operasyon” diye isimlendirdiği işgali ilan ettiği konuşmasının Çince çevirili görüntü kayıtları internette yaygın bir formda paylaşıldı.
Fakat resmi seviyede Pekin stratejik belirsizlik çizgisini korudu.
Çin idaresi bir yandan savaşın başlamasına NATO’nun Avrupa’da genişleme stratejisinin yol açtığını söyleyerek ABD’yi suçluyor, öbür yandan Rusya’ya manalı bir takviye vermekte de hiç ivedi etmiyordu.
ABD’nin önde gelen gazetelerinden Washington Post, Rusya’nın tekraren Çin’den teknolojik ve mali dayanak istediğini tez etti.
Gazetenin haberinde, Şi Cinping’in “Moskova ile karşılıklı çıkara dayalı işbirliği” yolları aramaya karşı çıkmamasına karşılık, her türlü görüşmenin gergin geçtiği kaydediliyor.
Washington Post’un haberini dayandırdığı kaynak, Çin’in “Rusya’nın içinde bulunduğu zahmetleri anladığını ancak kendisini gözetmemesinin de mümkün olamayacağını” söylüyor.
ZARARI TABAN SEVİYEDE TUTMA GAYRETİ
Ukrayna’da savaşın başlamasından sonra Rusya ve Çin başkanları sırf bir defa, geçtiğimiz Eylül ayının ortalarında, Özbekistan’ın Semerkant kentindeki bir memleketler arası forumda bir ortaya geldiler.
O sırada Ukrayna güçlerinin, Rusların sırf birkaç hafta evvel ilhak ettiği geniş bölgeleri geri almaya başlayacakları karşı taarruzunun da birinci günleriydi.
Görüşmeden sonra Putin, Ukrayna savaşı konusunda “Çinli dostların istikrarlı tutumunu” büyük memnuniyetle karşıladığını söyledi.
Şi Cinping de Çin’in “Rusya ile birlikte üstün güçler olarak hareket etmeye ve dünyaya istikrar ve müspet bir güç getirecek liderlik rolüne soyunmaya” hazır olduğunu söyledi.
Ne var ki kameralar önündeki karşılıklı sırt sıvazlamaların art planında çok daha karmaşık bir gerçeklik vardı.
Ukrayna’daki savaş Çin açısından tahlili kolay olmayan ya da kolay allanıp pullanamayacak bir dizi sorun yarattı.
Avrupa’da, kısmen Rusya ile savaşın başlamasıyla gündeme gelen güç krizinin de tesiriyle tırmanan hayat pahalılığı krizi, Avrupalı tüketicilerin daha az Çin malı alması manasına geliyordu.
Diğer yandan Çin’in Rusya’nın Ukrayna’daki işgalini açık bir formda kınamayı reddetmesi, Pekin’in Batı ile bağlarında gerginlik yaratıyordu. Çin’in en büyük iki ticaret ortağı ABD ve Avrupa Birliği’ydi.
2022’nin birinci altı ayında Rusya’da hiçbir yeni Çin yatırımı olmadı. Yorumcular bunun, Çin’in temkinli tavrına ve ABD’nin yeni bir milletlerarası yaptırım dalgasına amaç olmama gayretine işaret ettiğini söylüyor.
Rusya-Çin alakaları uzmanı Leonid Kovavic, “sınırsız dostluk” kavramının atılan adımlara yansımadığında hemfikir. “Bütün bir Batı ile münasebetleri karmaşıklaştırmak Çin’ın çıkarlarına ters olur” diyor.
Kovacic, Çin’in ABD ile bağlarının uzun vadede gerginliğini koruyacağı göz önüne alınırsa, “Çin’in en azından Avrupa Birliği ile alakalarını bozmaması önemli” diye sürdürüyor.
Çin, başlangıçta savaşın AB açısından ne kadar hassas bir bahis haline geleceğini ya da Avrupa’nın Ukrayna’ya finansal ve askeri olarak ne kadar dayanak olacağını kestirememiş olabilir.
Kovacic, “Çin şu anda bu yüzden en azından telaffuzda, tansiyonları yatıştırmaya çalışıyor” diyor.
Ukrayna savaşı ayrıyeten Çin’in, kendisine ilişkin ayrılıkçı bir toprak kesimi olarak gördüğü Tayvan’a karşı tavrını da etkiledi. Son aylarda Çin’in bu bölgede şimdiye kadarki en kapsamlı hava ve kara tatbikatlarından birini yapmasıyla gerginlik arttı.
Ukrayna savaşının başlarında birçok yorumcu Çin’in Tayvan’a karşı misal adımlar atabileceği tasasını lisana getirmişti.
Fakat artık bir kısım uzman Çin’in, Batı’nın, bilhassa de AB’nin Rusya’nın Ukrayna işgaline gösterdiği güçlü yansıyı gördükten sonra, bu türlü bir adım atmaya cüret edemeyeceğini düşünüyor.
GÖREV DEĞİŞİKLİĞİ, SİYASET DEĞİŞİKLİĞİ İŞARETİ Mİ?
Çin’in geçen yılın sonlarında atanan yeni Dışişleri Bakanı Çin Gang, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile 9 Ocak’ta bir ortaya geldi.
“Moskova’nın isteği üzerine” yapılan görüşmeden sonra yapılan resmi açıklamada, “Çin-Rusya alakalarının üçüncü taraflara karşı bağlantısızlık, çatışmasızlık ve saldırmazlık prensiplerine dayandığı” kaydedildi.
Bu açıklamada kullanılan lisan, geçen yıl Şubat ayında yapılan Putin ve Şi görüşmesinden sonra söylem edilen “sınırsız dostluk” kavramından hatta Eylül ayında iki başkanın görüşmesi sırasında lisana getirilen “iki büyük muhteşem güç olma” fikrinden bir oldukça uzak.
Dışişleri Bakanlığına Çin Gang’ın getirilmesini üç yıldır Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü olan Jao Lician’ın da vazifeden alınması izledi.
Jao Lician, Çin’in siyasetlerinin savunulması ve muarızlarının eleştirilmesinde kullandığı keskin lisan ve doğuşçu üslubu ile “savaşçı kurt” lakabıyla anılıyor ve Batı’ya karşı kuşkucu ve sert telaffuzlarıyla bilinen Rusya Dışişleri Sözcüsü Maria Zaharova’ya benzetiliyordu.
Bazı yorumcular Jao’nun, çok görünür bir makam olan Dışişleri Sözcülüğü vazifesinden geri planda bir işe alınmasının, göstermelik bir değişiklik olduğu görüşünde. Kimileri ise bunu, Çin’in öbür ülkelerle bağlantılardaki tansiyonu hafifletmek için attığı değerli bir taktik atılımı olarak yorumluyor.
Covid konusundaki tartışmalı “sıfır hoşgörü” siyasetinden vazgeçerek ticarette inanç ortamını tamir etmeye çalışan ve toplumsal adalet ve ortak refah telaffuzunu yumuşatan Çin açısından dış bağlantıları geliştirmek hayati kıymet taşıyor.
Çin’deki hükümet yanlısı siyasi yorumcular, isimleri verilmemek kaydıyla, Çin idaresinin Moskova’nın Ukrayna konusundaki başarısızlığı ve jeo-politik hesap yanlışlarından hayal kırıklığına uğradığını söylüyorlar.
Bunun bir işareti Devlet lideri Şi Cinping’in geçtiğimiz Kasım ayında, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile yayınladığı ortak açıklamada “nükleer silah kullanma tehdidinin kabul edilemeyeceği” tabiriyle dolaylı olarak Vladimir Putin’i eleştirmesiydi.
Financial Times, bir Çin yetkilisinin, isminin verilmemesi kaydıyla yaptığı açıklamayı aktarıyor: “Putin çılgın. Ukrayna’yı işgal etme kararı çok küçük bir küme insan tarafından verildi. Çin, Rusya’nın peşinden gitmemeli.”
Çin’in, resmi telaffuzunu apansız değiştirerek Rusya aykırısı bir çizgiye geçmesi beklenmiyor.
Ama Pekin büyük ihtimalle temkinli ve yararcı bir yaklaşımla hareket edecek, Rusya’nın Ukrayna’daki maksatlarına ulaşamamasının ve bu süreçte büyük bir memleketler arası tansiyon yaratmasının kendisi açısından yarattığı ziyanları en aza indirmeye çalışacaktır.